W 1990 r. trwające przemiany społeczne połączone ze zmianami politycznymi zapoczątkowanymi w Polsce w latach 80-tych otworzyły nową kartę w historii organizacji samorządu terytorialnego.
Ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (od 1998 r. jej nazwa brzmi: Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym) zniesiony został obowiązujący przez 40 lat system rad narodowych jako jednolitych organów władzy państwowej oraz przywrócono dualistyczny model administracji publicznej z podziałem na administrację samorządową i administrację rządową. Wprowadzono rady gmin o znacznie większych uprawnieniach, a pierwsze wolne wybory do rad odbyły się 27 maja 1990 r. Proces decentralizacji administracji publicznej zakończył się reformą administracyjną z 1998 r. wprowadzoną z dniem 1 stycznia 1999 r., z reaktywowaniem samorządu powiatowego i wojewódzkiego. Pierwsze wybory do rad gmin, powiatów i sejmików województw odbyły się 11 października 1998 r. Dopełnieniem reformy samorządowej było wprowadzenie w 2002 r. bezpośrednich dwustopniowych wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
W wyniku reformy administracyjnej, od 1999 r. Miasto Poznań posiada status jednocześnie gminy oraz miasta na prawach powiatu. Gmina stała się podstawową jednostką administracji publicznej posiadającą określone prawem kompetencje dotyczące spraw jej mieszkańców. Samorząd gminny uzyskał władztwo na swoim terytorium, środki finansowe oraz możliwość zaspakajania potrzeb mieszkańców, którzy odtąd stali się podmiotem a nie przedmiotem prowadzonej polityki. Od 1990 r. gminy przestały podlegać bezpośrednio władzom wojewódzkim oraz działać w ramach budżetu państwa. Uzyskały samodzielność finansową i w ramach procesu komunalizacji otrzymały majątek państwowy, którym dotąd administrowały. Samorządy lokalne przejęły także dotychczasowych pracowników administracji państwowej. Gminy uzyskały osobowość prawną i prawo do korzystania z ochrony sądowej.
Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. do samorządu terytorialnego należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, jeśli łącznie spełniają 2 warunki, tj. dotyczą potrzeb społeczności lokalnej oraz nie zostały w drodze ustaw zastrzeżone dla innych podmiotów. Samorząd lokalny realizuje wymienione w ustawie zadania własne oraz zadania zlecone z zakresu administracji rządowej czyli zadania obligatoryjne na mocy ustawy a także zadania przejęte na podstawie porozumień, zawartych z administracją rządową. Katalog zadań własnych i zleconych samorządu Poznania ewaluował w ciagu 30 lat kilkakrotnie, szczególnie po reformie z 1998 r., jednak część zadań jest realizowana bez zmian od 1990 r.
Podstawowy zakres zadań własnych obejmuje:
- gospodarkę komunalną
- infrastrukturę społeczną
- planowanie przestrzenne łącznie z lokalizacją inwestycji
- gospodarkę lokalową
- podatki i opłaty lokalne
- utrzymania obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych
- utrzymanie porządku publicznego
Zadania zlecone od 1990 r. obejmują:
- ewidencję ludności, pojazdów i wydawanie uprawnień do kierowania pojazdami
- ochronę i konserwację obiektów zabytkowych
- nadzór urbanistyczny i techniczno-budowlany
- państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny
- ochronę środowiska
Od 1990 r. działania samorządu lokalnego w Poznaniu były ukierunkowane na poprawę funkcjonowania miasta i środowiska naturalnego oraz warunków życia mieszkańców. Wydatki inwestycyjne z budżetu Miasta, które do końca 2018 r. wyniosły 10 mld zł, były kierowane przede wszystkim na brakujące duże podstawowe inwestycje infrastrukturalne, które warunkowały rozwój miasta. Lokowaniem swoich przedsięwzięć w Poznaniu zainteresowali się także inwestorzy zagraniczni, którzy od 1990 r. zainwestowali w mieście ponad 6 mld euro. Dużym inwestorem był także budżet państwa, który finansował inwestycje publicznych szkół wyższych, służby zdrowia, kultury, transportu oraz budżet samorządu województwa wielkopolskiego.
W okresie tym oddano do użytku tak ważne dla miasta duże inwestycje jak m.in.: Poznański Szybki Tramwaj, Centralna Oczyszczalnia Ścieków, spalarnia odpadów komunalnych, nowa sieć wodociągowo-kanalizacyjna, zajezdnia tramwajowa Franowo, parking podziemny pod pl. Wolności, przebudowa ronda Kaponiera, trasa tramwajowa na Rataje, zakup nowoczesnych tramwajów i autobusów, rewitalizacja ul. Święty Marcin, przebudowa ulic Bukowska i Głogowska, stadion miejski, Tor Regatowy Malta z infrastrukturą, nowy gmach Biblioteki Raczyńskich, Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego Brama Poznania, Poznański Park Przemysłowo-Technologiczny, Giełda Hurtowa Franowo, nowe terminale lotnicze, nowa infrastruktura targowa. Wybudowano kampusy poznańskich szkół wyższych z obiektami dydaktyczno-naukowymi i dla studentów, centra naukowo-badawcze, nowoczesne biurowce i centra handlowe, nowoczesne obiekty przemysłowe, usług biznesowych, parki naukowo-technologiczne, obiekty kultury i sportu. Nowymi ikonami Poznania stał się Centrum Handlu i Biznesu Stary Browar i centrum Bałtyk. W okresie tym przybyło 78 tys. mieszkań, 73 tys. nowych przyłączy do infrastruktury technicznej, 134 szkoły i uczelnie, 54 żłobki, 133 przedszkola. Z transportu publicznego skorzystało 6,3 mld pasażerów, z oferty instytucji kultury 84 mln osób, przybyło 101 tys. firm. Poznań odwiedziło 14 mln turystów.
Samorząd lokalny był prekursorem wielu innowacyjnych rozwiązań dla mieszkańców. W Poznaniu, jako pierwszy w Polsce, został m.in. wdrożony system biletów czasowych na transport zbiorowy z uruchomieniem Poznańskiej Elektronicznej Karty Aglomeracyjnej oraz utworzono straż miejską – Policję Municypalną. Jako druga w Polsce została uruchomiona strefa płatnego parkowania. Samorząd Poznania był także prekursorem nowych form partycypacji i innowacji społecznych, jak m.in.: Poznański Budżet Obywatelski, Centra Inicjatyw Lokalnych, Centrum Inicjatyw Senioralnych, Centrum Inicjatyw Rodzinnych. Wprowadzone zostały innowacyjne formy dialogu społecznego oraz współpracy z organizacjami pozarządowymi i lokalnymi społecznościami.
Nowe kompetencje samorządu lokalnego pozwoliły na samodzielne prowadzenie polityki rozwoju. Poznań był jednym z pierwszych miast w Polsce, które rozpoczęły strategiczne planowanie swojego rozwoju. W 1994 r. uchwalono jako pierwszy w Polsce „Program Strategicznego Rozwoju Miasta Poznania”, wzbogacając jego zakres w kolejnych latach o dokumenty operacyjne w perspektywie średniookresowej. Strategii towarzyszyło wdrożenie zarządzania projektami oraz rozwiązań pogłębiających integrację zarządzania strategicznego i finansowego. Wprowadzono Wieloletnią Prognozę Finansową Miasta Poznania zawierającą także wieloletni program inwestycyjny. Ewolucja planowania strategicznego i zmieniające się otoczenie prawne i finansowe powodowały konieczność aktualizacji dokumentów strategicznych. W 2017 r. Rada Miasta Poznania uchwaliła „Strategię Rozwoju Miasta Poznania 2020+”, która odpowiada na oczekiwania mieszkańców i uwzględnia uwarunkowania globalne. Zawarta w tym dokumencie wizja strategiczna Poznania jest zgodna z celami reformy samorządowej z 1990 r. i brzmi „Poznań w 2030 roku jest wielopokoleniową wspólnotą ludzi zamieszkujących zielone, przyjazne i dobrze skomunikowane osiedla. Jego mieszkańcy – przedsiębiorczy i zaangażowani społecznie, realizujący swoje marzenia i aspiracje – są zadowoleni z warunków życia, jakie stwarza im miasto, oraz dumni z tego, że jest ono rozpoznawane w kraju i za granicą dzięki swojemu dziedzictwu historycznemu, kulturowemu i akademickości oraz współczesnym, wyjątkowym osiągnięciom. Sprzyjający klimat biznesowy oraz polityka społecznej spójności umożliwiają wszystkim mieszkańcom pełne włączenie się w życie miasta”.
Przewodniczący Rady Miasta Poznania
| Kadencja | Przewodniczący RMP |
| 1990-1994 | Tomasz Sokołowski |
| 1994-1998 | Jadwiga Rotnicka |
| 1998-2002 | Dariusz Lipiński |
| 2002-2006 | Przemysław J. Alexandrowicz (do 2005) |
| Grzegorz Ganowicz (od 2005) | |
| 2006-2010 | Grzegorz Ganowicz |
| 2010-2014 | Grzegorz Ganowicz |
| 2014-2018 | Grzegorz Ganowicz |
| 2018-2023 | Grzegorz Ganowicz |
Prezydenci Miasta Poznania
| Kadencja | Prezydent Miasta Poznania |
| 1990-1994 | Wojciech Szczęsny Kaczmarek |
| 1994-1998 | Wojciech Szczęsny Kaczmarek |
| 1998-2002 | Ryszard Grobelny |
| 2002-2006 | Ryszard Grobelny |
| 2006-2010 | Ryszard Grobelny |
| 2010-2014 | Ryszard Grobelny |
| 2014-2018 | Jacek Jaśkowiak |
| 2018-2023 | Jacek Jaśkowiak |
Miejskie jednostki organizacyjne w 1990 r.
| Przedsiębiorstwa komunalne | Jednostki budżetowe | Zakłady budżetowe |
| Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne | 5 Ośrodków Pomocy Społecznej | 153 przedszkola |
| Komunalne Przedsiębiorstwo Techniki Sanitarnej “Sanitech” | 5 Zespołów Opieki Zdrowotnej | 25 żłobków |
| Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej | 2 Przemysłowe Zespoły Opieki Zdrowotnej przy ZPM “H. Cegielski” oraz Poznań Miasto | Izba Wytrzeźwień |
| Miejskie Przedsiębiorstwo Taksówkowe | Zespół Opieki Zdrowotnej Szkół Wyższych | 2 Domy Dziennego Pobytu |
| Poznańskie Przedsiębiorstwo Zieleni | Poznański Ośrodek Specjalistyczny | Dzienny Ośrodek Adaptacyjny |
| Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych | Miejska Pracownia Urbanistyczna | Ośrodek dla Bezdomnych z noclegownią |
| Komunalne Przedsiębiorstwo Robót Drogowych | Zarząd Geodezji i Katastru Miejskiego “Geopoz” | Biblioteka Raczyńskich |
| Przedsiębiorstwo Robót Oświetleniowych “Reklama” | Zarząd Poznańskiego Szybkiego Tramwaju | Biuro Wystaw Artystycznych |
| Państwowe Przedsiębiorstwo “Targowiska” | Pałac Kultury (Centrum Kultury Zamek) | |
| Przedsiębiorstwo Transportowo Sprzętowe Budownictwa Komunalnego | Osiedlowy Dom Kultury | |
| Wielkopolski Park Zoologiczny | Poznański Ośrodek Sportu i Rekreacji | |
| 4 Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego: Grunwald, Jeżyce, Nowe Miasto i Wilda | Zespół Usług Projektowych | |
| Zarząd Zieleni Miejskiej | ||
| Dyrekcja Rozbudowy Miasta Poznania |