Miasto Poznań udziela wsparcia rodzinom na wielu płaszczyznach, w tym zarówno poprzez wypłatę świadczeń, jak i rozwój pieczy zastępczej rodzinnej i instytucjonalnej.

Świadczenia dla rodzin

W 2020 r. poznańskie rodziny korzystały z różnych form pomocy realizowanych przez Poznańskie Centrum Świadczeń o łącznej wartości ponad 656 mln zł, w tym m.in. z:

świadczenia wychowawczego „500+” wypłacanego w ramach programu „Rodzina 500+” (1,1 mln świadczeń – 529,8 mln zł);
świadczeń rodzinnych (252 tys. świadczeń – 39,3 mln zł):
- zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami (214,3 tys. świadczeń);
- jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka tzw. becikowego (2 tys. świadczeń);
- jednorazowego wsparcia rzeczowego z tytułu narodzin dziecka realizowanego od 2019 r. “Wyprawka dla gzubka” (511 sztuk);
- świadczenia rodzicielskiego (9,5 tys. świadczeń);
- Poznańskich świadczeń żłobkowych (1,7 tys. świadczeń);
- Poznańskich świadczeń na rzecz wieloraczków (69 świadczeń);
- dodatku z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej (23,9 tys. świadczeń);
świadczeń związanych z niepełnosprawnością (93,2 tys. świadczeń – 44,4 mln zł):
- świadczeń opiekuńczych (92,6 tys. świadczeń), w tym: świadczenia pielęgnacyjnego, zasiłku pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego;
- zasiłku dla opiekuna (0,5 tys. świadczeń);
jednorazowego świadczenia z tytułu narodzin niepełnosprawnego dziecka “Za życiem” (47 świadczeń – 188 tys. zł);
świadczeń dla uczniów (1,5 tys. świadczeń – 944,2 tys. zł):
- stypendiów szkolnych (1,2 tys. świadczeń);
- zasiłku szkolnego (57 świadczeń);
- stypendium Marszałka Województwa Wielkopolskiego (20 świadczeń);
- rządowego programu pomocy uczniom niepełnosprawnym w formie dofinansowania zakupu podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych w latach 2020–2022 (290 świadczeń);
świadczenia „Dobry Start” – dofinansowania z rządowego programu pomocy uczniom (51,9 tys. świadczeń – 15,6 mln zł);
świadczeń alimentacyjnych (1,9 tys. osób z 1,4 tys. rodzin – 11,7 mln zł);
pomocy mieszkaniowej (46,4 tys. świadczeń – 14,3 mln zł), w tym: dodatku mieszkaniowego, ryczałtu na opał, zryczałtowanego dodatku energetycznego;
kart dla rodzin wielodzietnych – więcej o kartach 3+ na badam.poznan.pl;
Karty Seniora – „Poznańskiej Złotej Karty” (2881 kart);

Największą część świadczeń (ponad 80% wypłaconych środków) przeznaczono na świadczenie wychowawcze „500+”. Kwota wypłaconych świadczeń wychowawczych „500+” w 2020 r. wyniosła 529,8 mln zł. Świadczenie to (w wysokości 3,3 mln zł) wypłacono także dla 652 dzieci przebywających w rodzinach zastępczych i niepublicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Ponadto w 2020 r. w celu zapobiegania i ograniczenia skutków pandemii COVID-19 w obszarze pieczy zastępczej, realizując program „Wsparcia dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej w okresie pandemii COVID-19”, przekazano dzieciom 187 komputerów oraz 3 sztuki sprzętu multimedialnego, a rodziny zastępcze oraz pracowników wyposażono w rękawiczki, maseczki i płyn dezynfekcyjny.

Program rozwoju pieczy zastępczej

W 2020 r. Rada Miejska w Poznaniu uchwaliła „Poznański Program Wspierania Rodziny i Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2020-2022” będący kontynuacją programu z lat poprzednich. Nadrzędnym celem programu jest rozwój sieci pomocy dzieciom i rodzinom będącym w różnych sytuacjach – rodzinom działającym prawidłowo, lecz wymagającym wsparcia, rodzinom zagrożonym dysfunkcyjnością, rodzinom dysfunkcyjnym. Działania programu koncentrują się na:

upowszechnianiu wśród mieszkańców Poznania wiedzy na temat systemu wspierania rodziny;
zwiększeniu dostępności placówek wsparcia dziennego, realizowaniu programów służących wszechstronnemu rozwojowi dzieci i młodzieży oraz godzeniu przez dorosłych życia rodzinnego i zawodowego;
zapewnieniu rodzinie ze zdiagnozowanymi problemami odpowiednich do potrzeb usług, pomocy i świadczeń;
zapewnieniu pieczy zastępczej każdemu dziecku w sytuacji kryzysowej;
wspieraniu i rozwijaniu rodzinnej pieczy zastępczej, zwiększeniu dostępności rodzin zastępczych do wsparcia psychologicznego, pedagogicznego, prawnego oraz specjalistycznego;
wspieraniu wychowanków pieczy zastępczej w procesie usamodzielnienia;
zapewnieniu wysokiej jakości pracy osób wspierających poznańskie rodziny.

Zadania zrealizowane w 2020 r. w ramach programu obejmowały głównie utrzymanie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz zapewnienie świadczenia pozostałych usług, w tym:

usług wolontariatu;
organizacji zajęć edukacyjnych, kulturalnych i integracyjnych dla dzieci i rodzin;
rozwoju edukacji małego dziecka;
organizacji wypoczynku letniego;
zapewnieniu specjalistycznego poradnictwa i terapii rodzinnej.

Do zadań Miasta należy zapewnianie opieki nad dziećmi z Poznania umieszczonymi (na mocy postanowienia sądowego po śmierci rodziców naturalnych bądź po pozbawieniu, ograniczeniu lub zawieszeniu im praw rodzicielskich) w rodzinach zastępczych lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Zadania realizowane były przez miejskie jednostki organizacyjne oraz organizacje pozarządowe.

Rodziny zastępcze

W 2020 r. w Poznaniu funkcjonowały 452 rodziny zastępcze, w których przebywało 636 dzieci. Ponad połowę stanowiły rodziny spokrewnione, a 5,5% rodziny zawodowe.

Pomoc finansowa Miasta Poznania udzielona dzieciom umieszczonym w rodzinnej pieczy zastępczej
w 2020 r., wynosząca łącznie 8,8 mln zł, polegała m.in. na:

wypłacie świadczenia wychowawczego „500+” dla 530 dzieci;
wypłacie comiesięcznego świadczenia dla 636 dzieci, w tym dla 4 dzieci cudzoziemskich;
sfinansowaniu kosztów utrzymania lokalu mieszkalnego dla 12 rodzin zastępczych zawodowych, w tym kosztów przebywania 2 dzieci cudzoziemskich dla 2 rodzin pełniących funkcję pogotowia rodzinnego;
zapewnieniu jednorazowego świadczenia dla 45 przyjmowanych dzieci na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z ich potrzebami;
przekazaniu pomocy pieniężnej związanej z wystąpieniem zdarzeń losowych dla 32 dzieci, w tym 1 dziecka cudzoziemskiego;
dofinansowaniu do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dla 56 dzieci;
wypłacie świadczeń dla 19 rodzin pomocowych dla 31 dzieci, w tym 1 dziecka cudzoziemskiego.

Liczba dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej oraz w rodzinach zastępczych z roku na rok spada. W 2020 r. 71 dzieci przestało być wychowankami poznańskich rodzin zastępczych, w tym 29 podopiecznych opuściło rodziny z powodu osiągnięcia pełnoletności, a 21 powróciło do rodziny naturalnej.

Organizatorzy rodzinnej pieczy zastępczej

Funkcję organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej w 2020 r. pełniły w Poznaniu Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie (MOPR) oraz Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda”.

Na koniec 2020 r. MOPR zatrudniał 25 koordynatorek i koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej (18,5 etatu), którzy podjęli współpracę z 240 rodzinami zastępczymi i 30 pełnoletnimi wychowankami rodzin zastępczych. Objęcie opieką rodziny zastępczej ma na celu przede wszystkim:

poprawę sytuacji umieszczonych w nich dzieci poprzez wizyty w miejscu zamieszkania;
udzielanie rodzinom pomocy w realizacji ich zadań (poradnictwo, zapewnianie rodzinom dostępu do specjalistycznej pomocy).

Działania koordynatorek i koordynatorów pieczy zastępczej MOPR-u w 2020 r. polegały m.in. na:

podejmowaniu regularnej współpracy ze szkołami, przedszkolami i innymi instytucjami;
organizowaniu spotkań ze specjalistkami i specjalistami oraz instytucjami działającymi na rzecz rodzin;
współpracy ze Stowarzyszeniem „Lepszy Świat” w celu pozyskiwania wolontariuszek i wolontariuszy dla rodzin zastępczych;
udzielaniu wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej.

Pomoc rodzicom pełniącym funkcję rodzin zastępczych odbywała się m.in. w ramach prowadzonego przez Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda” Klubu dla Rodzin Zastępczych, udzielającego rodzinom wsparcia psychologicznego, pedagogicznego i prawnego, w tym specjalistycznego.

Ponadto w ramach funkcjonowania Klubu Dobrych Rodziców, prowadzonego przez Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda”, podejmowano działania skierowane do rodziców biologicznych, którzy mają trudności w opiece nad dziećmi oraz rodziców dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej.

Instytucjonalna opieka nad dzieckiem

Do zadań MOPR-u należy kierowanie dzieci pozbawionych opieki i wychowania rodziców (na podstawie postanowień sądu rodzinnego) do instytucjonalnych form pieczy zastępczej.

W 2020 r. w Poznaniu całodobowo funkcjonowało 15 placówek opiekuńczo-wychowawczych obejmujących:

3 publiczne placówki typu socjalizacyjnego i interwencyjnego, tj. Dom Dziecka nr 2, Dom Dziecka nr 3 oraz Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda”;
2 niepubliczne placówki socjalizacyjne, tj. Dom Opiekuńczo-Wychowawczy dla Dziewcząt im. bł. Marii Karłowskiej oraz Ochronka „Jurek”;
6 rodzinnych domów;
4 niepubliczne placówki typu socjalizacyjnego i interwencyjnego, tj. Dom Młodzieży im. św. Dominika Savio, Dom Młodzieży im. bł. Laury Vicuni, Dom Młodzieży im. bł. Poznańskiej Piątki, Dom Młodzieży im. Michała Magone.

W poznańskich placówkach opiekuńczo-wychowawczych na koniec 2020 r. przebywało łącznie 198 osób, w tym 95 przyjętych w 2020 r. Instytucje opuściło 71 wychowanków, w tym 18 osób powróciło do rodziny naturalnej, 27 osób usamodzielniło się, 5 umieszczono w rodzinnej pieczy zastępczej, 19 w instytucjonalnej pieczy zastępczej, a 2 osoby w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym.

Koszt funkcjonowania całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych w 2020 r. wyniósł ok. 13,5 mln zł.

Wobec braku wystarczającej liczby miejsc w placówkach działających w mieście, MOPR wnioskował o skierowanie dzieci do placówek poza Poznaniem. Na koniec grudnia 2020 r. dotyczyło to 34 dzieci, które stanowiły ok. 25% ogółu dzieci wymagających umieszczenia w odpowiednich placówkach.

W ramach etapowego osiągania standardu opieki i wychowania (maksymalnie w jednej placówce może przebywać 14 osób) działania podjęte w 2020 r. związane były m.in. z wyposażaniem i przygotowaniem do przeniesienia wychowanków Domu Dziecka nr 2 oraz budową nowej siedziby dla Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda”. Do tej pory zakończono budowę jednego z 3 nowych budynków.

Poza całodobowymi placówkami opiekuńczo-wychowawczymi w 2020 r. w Poznaniu funkcjonowały także placówki udzielające wsparcia dziennego, oferujące dla dzieci m.in. opiekę i wychowanie, pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, zabawę i zajęcia sportowe, rozwój zainteresowań oraz ciepły posiłek, a rodzicom ścisłą współpracę w zakresie diagnozowania potrzeb, planowania pomocy, monitorowania procesu pomagania (konsultacje wychowawcy z rodzicami) oraz organizowania zajęć edukacyjnych. W dyspozycji placówek dziennych znajdowały się łącznie 762 miejsca, z których na koniec 2020 r. wszystkie były wykorzystane. Placówki udzielające wsparcia dziennego w Poznaniu to:

Centrum Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży „Klub”, przeznaczone dla 250 dzieci, prowadzone przez Miasto Poznań; organizowało specjalistyczne zajęcia: socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne oraz realizowało indywidualne programy: korekcyjny, psychokorekcyjny, psychoprofilaktyczny, terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię;
Dzienny Ośrodek Adaptacyjny, prowadzony przez Miasto Poznań, dysponujący 35 miejscami;
6 placówek prowadzonych przez stowarzyszenia i fundacje, w dyspozycji których znajdowało się 168 miejsc;
13 świetlic socjoterapeutycznych prowadzonych przez fundacje, stowarzyszenia i parafie, dysponujących 309 miejscami dla dzieci wymagających wsparcia specjalistycznego w formie zajęć korekcyjnych, terapeutycznych, kompensacyjnych i profilaktycznych.

W związku z pandemią COVID-19, zgodnie z decyzjami Wojewody Wielkopolskiego, działalność placówek wsparcia dziennego na terenie Poznania została okresowo zawieszona, co skutkowało zmianami w sposobie realizacji zadań placówek. W okresach, w których nie było możliwe stacjonarne funkcjonowanie świetlic socjoterapeutycznych, formułę zajęć zmieniano na zdalną. W uzgodnieniu z realizatorami wprowadzane były także inne alternatywne formy realizacji zadań, np. dożywianie podopiecznych w formie paczek żywnościowych dostarczanych do domów.

Działania związane z zapobieganiem i łagodzeniem skutków epidemii COVID-19 w obszarze pieczy zastępczej oraz pomocy i integracji społecznej Miasto Poznań realizowało m.in. w ramach projektu „STOP COVID-19. Bezpieczne systemy pomocy w Wielkopolsce”. Miasto Poznań uzyskało dofinansowanie, które zostało przeznaczone na dodatki/dopłaty do wynagrodzeń dla pracowników – etatowych i nieetatowych – faktycznie wykonujących pracę w bezpośrednim kontakcie z osobami/rodzinami/klientami w zakresie m.in. pomocy, integracji społecznej oraz pieczy zastępczej, w ich środowisku rodzinnym/domowym/zamieszkania lub w bezpośrednim kontakcie z mieszkańcami, usługobiorcami usług opiekuńczych i wspierających (np. asystentów rodziny, pracowników socjalnych, opiekunek środowiskowych), w takich jednostkach, jak: MOPR, Dom Dziecka nr 2, Dom Dziecka nr 3, Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda”, Centrum Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży „Klub”, Dzienny Ośrodek Adaptacyjny, Rodzinne Domy nr 1-6 oraz 6 podmiotów niezaliczanych do sektora finansów publicznych.

Pomoc dla usamodzielniającej się młodzieży

Do zadań Miasta należy pomoc w życiowym usamodzielnieniu się i integracji ze środowiskiem osobom, które po osiągnięciu pełnoletności opuszczają różne formy pieczy zastępczej, w tym rodziny zastępcze i instytucjonalne formy opieki (m.in. placówki opiekuńczo-wychowawcze, domy pomocy, zakłady poprawcze, domy dla matek, ośrodki wychowawcze).

W 2020 r. pełnoletniość osiągnęły 34 osoby wychowujące się w rodzinach zastępczych, a instytucjonalne placówki opiekuńczo-wychowawcze opuściły 43 osoby pochodzące z Poznania. Na usamodzielnienie się młodzieży w 2020 r. Miasto wydało ok. 907,7 tys. zł, które przeznaczono na:

kontynuację nauki dla 153 osób;
pomoc finansową na usamodzielnienie się dla 37 osób;
pomoc na zagospodarowanie dla 42 osób.

W 2020 r. w 6 mieszkaniach chronionych treningowych funkcjonujących przy MOPR mieszkało 27 usamodzielniających się wychowanek i wychowanków pieczy zastępczej, a na koniec grudnia na miejsce oczekiwało 4 wychowanków pieczy zastępczej. Pomimo dalszych potrzeb pozyskiwania lokali, w tym tworzenia mieszkań chronionych dla usamodzielniających się wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, sytuacja w stosunku do roku poprzedniego się poprawiła. Utworzone zostały 2 nowe mieszkania chronione dzięki realizacji projektu „Usługi społeczne i opieka medyczna dla mieszkańców Poznania”, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014–2020.

W ramach realizacji rządowego programu „Dobry start” Miasto Poznań przekazało dla 454 dzieci w pieczy zastępczej (rodzinnej i instytucjonalnej) świadczenia opiewające na łączną kwotę 136,2 tys. zł. Środki te zostały przeznaczone dla:

363 dzieci znajdujących się w rodzinach zastępczych;
71 dzieci przebywających w niepublicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych;
20 dzieci przebywających w rodzinnych domach.

Wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej udzielali koordynatorzy i koordynatorki MOPR-u poprzez:

pomoc w nabywaniu umiejętności samodzielnego załatwiania własnych spraw związanych z zamieszkaniem, kształceniem, podjęciem zatrudnienia;
pomoc w rozwiązywaniu sytuacji trudnych i konfliktowych;
pomoc w załatwianiu spraw urzędowych;
monitorowanie postępów w zdobywaniu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych;
pomoc w nabywaniu umiejętności społecznych.

Wsparcie rodzin z problemami przemocy

W 2020 r. Miasto Poznań kontynuowało realizację Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na terenie Miasta Poznania w latach 2011–2020. Celem programu jest przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz polepszenie skuteczności działań na rzecz osób doświadczających przemocy domowej i ją stosujących. Podejmowane w ramach programu działania były przede wszystkim ukierunkowane na:

podniesienie świadomości i wrażliwości społecznej poprzez profilaktykę i edukację w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
zwiększenie dostępności i zapewnienie kompleksowej pomocy rodzinom doświadczającym przemocy oraz efektywności ochrony ofiar przemocy w rodzinie;
zwiększenie dostępności i skuteczności działań interwencyjnych oraz oddziaływań korekcyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie;
zintegrowanie środowisk i działań na rzecz ograniczania przemocy w rodzinie;
zwiększenie kompetencji pracowniczek i pracowników służb realizujących zadania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

W 2020 r. prowadzono liczne działania pomagające rodzinom doświadczającym przemocy oraz znajdującym się w sytuacjach kryzysowych, polegające m.in. na:

udzielaniu pomocy w formie poradnictwa (medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego), z którego skorzystało łącznie 2,5 tys. osób, w tym 1,5 tys. osób z poradnictwa socjalnego;
prowadzeniu procedury Niebieskiej Karty, którą objętych było 1,6 tys. rodzin;
realizacji 2 programów edukacyjnych służących wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą; uczestniczyło w nich łącznie 312 osób;
realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy w rodzinie; udział wzięło w nim 11 osób; program został ukończony pozytywnie przez 7 osób;
działalności Miejskiego Centrum Interwencji Kryzysowej;
działalności Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie – pomocy udzielono 4,3 tys. osobom doznającym przemocy w rodzinie.

Miejskie Centrum Interwencji Kryzysowej w 2020 r. udzieliło wsparcia 6,1 tys. osób m.in. poprzez:

zapewnienie 51 osobom schronienia i wsparcia terapeutycznego w ramach prowadzenia Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie;
zapewnienie 67 osobom krótkoterminowego, bezpłatnego schronienia i pomocy terapeutycznej w ramach prowadzenia Hostelu Interwencji Kryzysowej;
wsparcie 3,5 tys. osób w ramach działania Punktu Interwencji Kryzysowej (m.in. wyjazdy interwencyjne w celu udzielenia pomocy psychologicznej osobom doświadczającym zdarzeń losowych w związku z przestępstwem, wypadkiem czy sytuacją kryzysową oraz pełnienie dyżurów, podczas których odebrano 6,2 tys. zgłoszeń);
udzielenie 34 osobom uzależnionym od alkoholu schronienia i pomocy o charakterze psychologicznym, terapeutycznym, pedagogicznym oraz w zakresie pracy socjalnej w ramach prowadzenia Hostelu Drugi Dom;
zapewnienie 6 osobom w sytuacji kryzysowej schronienia w ramach funkcjonowania Mieszkania Chronionego Treningowego;
udzielenie 2,5 tys. osób pomocy telefonicznej przez psychiatrów, psychologów, prawników w ramach funkcjonowania 2 infolinii: Telefonu Zaufania oraz Telefonu Zaufania dla Osób Uzależnionych i ich Rodzin.

Sytuacja epidemiologiczna w kraju i wprowadzanie działań mających na celu zapobieganie rozprzestrzeniania się koronawirusa SARS-CoV-2 wpłynęły na ograniczenie możliwości spędzania czasu poza lokalem zamieszkania, a tym samym przyczyniły się do zwiększenia zagrożenia dla ofiar przemocy domowej. Wychodząc naprzeciw zaistniałej sytuacji, Miasto Poznań realizowało następujące projekty minimalizujące możliwości wystąpienia przemocy:

„STOP COVID-19. Bezpieczne systemy pomocy w Wielkopolsce” – projekt związany z zapobieganiem i łagodzeniem skutków epidemii COVID-19 poprzez wsparcie podmiotów w obszarze pomocy i integracji społecznej oraz pieczy zastępczej w Wielkopolsce;
„Bezpieczne miejsce” – projekt zakładający zapewnienie w czasie epidemii schronienia oraz kompleksowej fachowej pomocy osobom, które doznały przemocy lub czuły się zagrożone; w 2020 r. z tej formy pomocy skorzystało 12 osób dorosłych i 10 dzieci.