Powierzchnia miasta wynosi 261,9 km2. Obszar Poznania jest w stosunkowo dużym stopniu zurbanizowany. Tereny zabudowane oraz zurbanizowane stanowią 46,2% całkowitej powierzchni, duża część przestrzeni miasta ma przeznaczenie rolnicze (31,3%). Otoczenie przyjazne dla mieszkańców, wpływające na jakość życia w mieście, to tereny leśne, stanowiące 13,6% powierzchni, oraz grunty pod wodami zajmującymi 2,6% terenu miasta.
Panorama Poznania
arch. UMP
Powierzchnia miasta
Powierzchnia miasta wynosi 261,9 km2 i w historycznym układzie przestrzenno-administracyjnym podzielona jest na 5 dzielnic: Grunwald, Jeżyce, Nowe Miasto, Stare Miasto i Wilda. Miasto położone jest w środkowej części województwa, a granice administracyjne miasta wyznaczają następujące współrzędne geograficzne:
- 52º 17’ 34” i 52º 30’ 27” szerokości geograficznej północnej;
- 16º 44’ 08” i 17º 04’ 28” długości geograficznej wschodniej.
Poznań jest miastem na prawie powiatu i otoczony jest gminami tworzącymi powiat poznański. Największą część powierzchni miasta stanowią grunty gminne (37% ), we władaniu osób fizycznych pozostaje 29% obszaru, grunty Skarbu Państwa stanowią 25%. Pozostałe 9% jest własnością różnych osób, organizacji i innych osób prawnych.
Poznań i jego obszar funkcjonalny wyróżniają funkcje wyższego rzędu, określane mianem metropolitalnych. Są to funkcje charakteryzujące te ośrodki wielkomiejskie, w których występują instytucje reprezentujące sektor usług wyższego rzędu, wykraczające swoim zasięgiem działalności daleko poza granice miasta.
Obszar funkcjonalny Poznania charakteryzuje się bardzo dobrze rozwiniętą siecią komunikacyjną o znaczeniu międzyregionalnym, krajowym i międzynarodowym, w tym tras kolejowych: E-20 z Brukseli do Terespola i E-59 ze Świnoujścia do Ostrawy oraz dróg krajowych: nr 2 Świecko–Terespol, nr 5 Lubawka–Świecie, nr 11 Kołobrzeg–Bytom o znaczeniu krajowym (z elementami układów międzynarodowych) i regionalnym. Przez ten obszar przebiegają europejskie korytarze transportowe: korytarz II Berlin – Poznań – Warszawa – Moskwa, korytarz VIa Grudziądz – Poznań oraz międzynarodowe Transeuropejskie Sieci Transportowe (TEN–T). Miasto Poznań jest głównym węzłem komunikacyjnym województwa, gdzie przecinają się ważne szlaki drogowe o znaczeniu europejskim, a także szlaki o znaczeniu krajowym.
W Poznaniu funkcjonuje port lotniczy „Ławica” z nowoczesnym terminalem cargo i nowym terminalem pasażerskim (kategoria „A” według ICAO24) spełniający standardy Unii Europejskiej. W granicach miasta funkcjonuje również drugie lotnisko – lotnisko wojskowe w Krzesinach o istotnej roli w strukturach NATO.
Dobra dostępność komunikacyjna – kołowa, kolejowa i lotnicza – obszaru daje podstawy do dynamicznego rozwoju.
Struktura zagospodarowania powierzchni miasta wg przeznaczenia w 2020 r.
Struktura funkcjonalno-przestrzenna
Struktura funkcjonalno-przestrzenna nawiązuje do naturalnych warunków środowiska. Dolina Warty rozdziela miasto na część lewobrzeżną i prawobrzeżną. W lewobrzeżnej części centrum powstały ośrodki usługowo-handlowe, administracji i instytucji biznesu, a na obrzeżach miasta – nowoczesne obiekty handlowo-usługowe (np. centrum Auchan, Franowo). W Śródmieściu skoncentrowane są przede wszystkim ośrodki akademickie, naukowe i kulturalne. Zarówno w rejonie prawobrzeżnym, jak i w lewobrzeżnym mniej więcej równomiernie rozmieszczone są obszary mieszkalne. Potencjał przemysłowy miasta zlokalizowany jest głównie w jego paśmie południowym i północno-wschodnim.
Szkielet funkcjonalno-przestrzenny miasta stanowi układ zieleni tworzący system ciągów ekologicznych wzdłuż dolin Warty i jej dopływów na kierunku: północ-południe i wschód-zachód krzyżujących się w centralnej jednostce urbanistycznej miasta oraz system pierścieniowy oparty o założenia poforteczne. Układ ten podzielił miasto na strefy różnorodne w swej strukturze funkcjonalnej i przestrzennej.
Strefa centralna stanowi największą koncentrację funkcji metropolitalnych i centrotwórczych zlokalizowanych w zabudowie o charakterze śródmiejskim. Wokół centrum występuje wzajemne przenikanie funkcji ogólnomiejskich
i mieszkaniowych, głównie w zabudowie o charakterze śródmiejskim i kwartałowym, w historycznie ukształtowanych strukturach funkcjonalno-przestrzennych dzielnic oraz dopiero tworzącej się strukturze na Łacinie. W miarę oddalania od centrum zanikają funkcje ogólnomiejskie na rzecz funkcji mieszkaniowej, w przewadze zlokalizowanej w zabudowie o charakterze blokowym wielkich osiedli oraz w zabudowie wolno stojącej. Usługi najczęściej koncentrują się punktowo, w formie centrów usługowo-handlowo-kulturalnych, usytuowanych w zabudowie wielkogabarytowej.
W strefie peryferyjnej miasta oraz na styku z systemem zieleni otwartej występuje na ogół koncentracja zabudowy mieszkaniowej wolno stojącej, terenów rolniczych, a także funkcji przemysłowej w zabudowie często substandardowej. Występują tu przykłady przekształceń terenów przemysłowych, szczególnie we wschodniej części miasta, prowadzące do wytwarzania nowej, pozytywnie odbieranej jakości przestrzeni.
Struktura zagospodarowania powierzchni miasta
Obszar Poznania jest w stosunkowo dużym stopniu zurbanizowany. Tereny zabudowane oraz zurbanizowane stanowią 46,2% całkowitej powierzchni, duża część przestrzeni miasta ma przeznaczenie rolnicze (31,3%). Otoczenie przyjazne dla mieszkańców, wpływające na jakość życia w mieście, to tereny leśne stanowiące 13,6% powierzchni oraz grunty pod wodami zajmującymi 2,6% terenu miasta. W 2020 r. zmniejszyła się powierzchnia terenów rolniczych (o 49,0 ha), które przekształcone zostały w tereny zabudowane i zurbanizowane (powiększone o 49,0 ha). Nieznacznie zwiększyła się powierzchnia terenów leśnych.
Tereny przemysłowe obejmują 3,9% powierzchni miasta i zlokalizowane są głównie w północno- wschodniej części miasta (Główna, Karolin), na Podolanach, Junikowie, Wildzie oraz na południe od ul. Hetmańskiej. Najdynamiczniej rozwijającymi się rejonami z funkcją przemysłową są: Antoninek, Starołęka, Podolany.
Tereny stricte mieszkaniowe stanowią 13,8% powierzchni miasta, w tym tradycyjna zabudowa śródmiejska (kamienice) stanowi poniżej 5% terenów mieszkaniowych i występuje przede wszystkim na terenie Śródmieścia. Zabudowa blokowa i kwartałowa (około 25% terenów mieszkaniowych) zlokalizowana jest głównie na obszarze osiedli mieszkaniowych w północnej (Piątkowo i Winogrady), wschodniej (Rataje), południowej i południowo-zachodniej (Dębiec, Grunwald) części miasta. Koncentracja terenów mieszkaniowych w zabudowie jednorodzinnej występuje w zachodniej oraz południowo-wschodniej części miasta. Największa dynamika rozwoju funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej występuje na Strzeszynie i Szczepankowie. Tereny komunikacyjne obejmują 13,7% przestrzeni miasta.
Niezwykle istotnym elementem struktury przestrzennej miasta są tereny zieleni, rekreacyjne i wypoczynkowe (bez uwzględnienia terenów leśnych i pod wodami) obejmujące powierzchnię prawie 1,0 tys. ha. Główną strukturę systemu zieleni miasta stanowi historycznie ukształtowany układ klinowo-pierścieniowy, opracowany przez Władysława Czarneckiego i Adama Wodziczkę w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Sposób zagospodarowania w jego obrębie jest kontynuowany w każdym z kolejnych dokumentów planistycznych dla miasta Poznania
i podporządkowany ochronie wartości i zasobów przyrodniczych. Na układ klinowy związany z układem hydrograficznym Warty i jej dopływów na terenie miasta nakłada się pierścieniowy system zieleni będący pozostałością zabudowań obronnych.
Położenie geograficzne i dostępność Poznania
| Położenie geograficzne: najdalej wysunięte punkty granicy miasta | ||
| Wyszczególnienie | w stopniach i minutach | w km |
| na północ (szerokość geograficzna północna) | 52o30′ | x |
| na południe (szerokość geograficzna południowa) | 52o17′ | x |
| na zachód (długość geograficzna zachodnia) | 16o43′ | x |
| na wschód (długość geograficzna wschodnia) | 17o04′ | x |
| Rozciągłość | ||
| z południa na północ | 0o13 | 24 |
| z zachodu na wschód | 0o21 | 23 |
| Układ pionowy powierzchni | ||
| Wyszczególnienie | Lokalizacja | wzniesienie nad poziom morza w m |
| najwyżej położony punkt | Góra Moraska | 153,68 |
| najniżej położony punkt | Dolina Warty | 56,39 |
źródło: Departament Geodezji, Kartografii Gospodarki Mieniem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego
Macierz dostępności Poznania do innych miast i granic Polski
| Macierz dostępności – oszacowanie odległości Poznania do | |||
| Wyszczególnienie | Miejscowość | drogowa samochodem i czas podróży | samolotem (w linii prostej) i czas lotu bezpośredniego |
| granicy wschodniej | Terespol | 455 km | x |
| granicy zachodniej | Świecko | 159 km | x |
| granicy południowej | Głuchołazy | 235 km | x |
| Poznań | Berlin | 274 km/3h | 239 km/47 min |
| Poznań | Warszawa | 309 km/4 h | 270 km/20 min |
| Poznań | Wrocław | 186 km/3 h | 145 km/10 min |
| Poznań | Łódź | 203 km/2h 16 min | 187 km/14 min |
| Poznań | Kraków | 460 km/5h 50 min | 335 km/25 min |
| Poznań | Gdańsk | 299 km/4 h | 245 km/18 min |
źródło: Na podstawie Macierzy dostępności GUS oraz Internetu
Położenie Poznania i miast partnerskich
| Miasto / Kraj | Rok podpisania umowy | Bezpośrednia odległość do Poznania w linii prostej w km | Podróż samochodem (drogowa) w km do Poznania/czas przejazdu | Strefa czasowa |
| Assen / Holandia | 1992 | 702 | 929 – 1052 km / 8 h 15 min do 9 h 20 min | Assen i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Brno / Czechy | 1966 | 358 | 591,31 km / 5 h 9 min | Brno i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Charków / Ukraina | 1998 | 1369 | 1091 – 1137 km / 11 h 26 min do 12 h 20 min | Charków znajduje się w strefie czasowej Eastern European Time (EET). Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 1 godzinę. |
| Győr / Wegry | 2008 | 528 | 676 – 788 km / 6 h 45 min do 7 h 36 min | Győr i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Hanower / Niemcy | 1979 | 489 | 523 – 629 km / 4 h 40 min do 6 h | Hanower i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Jyväskylä / Finlandia | 1979 | 1215 | 1875 – 1995 km / 22 h 12 min do 23 h 20 min | Jyväskylä znajduje się w strefie czasowej Eastern European Time (EET), Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 1 godzinę. |
| Kutaisi / Gruzja | 2009 | 2232 | 2955 – 3645 km / 34 h 40 min do 36 h 4 min | Kutaisi znajduje się w strefie czasowej Georgia Time (GET), Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 3 godziny. |
| Nablus / Palestyna | 1997 | 2690 | 5391 – 6446 km / 55 h 24 min do 71 h 40 min | Nablus znajduje się w strefie czasowej Eastern European Time (EET), Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 1 godzinę. |
| Nottinghamshire (hrabstwo) / Anglia | 1994 | 1207 | 1435 – 1694 km / 14 h 25 min do 15 h 25 min | Nottinghamshire znajduje się w strefie czasowej Greenwich Mean Time (GMT), Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 1 godzinę |
| Pozuelo de Alarcón / Hiszpania | 1992 | 2063 | 2594 – 2726 km / 22 h 4 min do 22 h 50 min | Pozuelo de Alarcón i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Ra’ananna / Izrael | 2010 | 2674 | 5438 – 6496 km / 55 h 32 min do 71 h 43 min | Rożnica czasu: Izrael – Poznań (-1) |
| Rennes / Francja | 1998 | 1403 | 1642 – 1791 km / 13 h 57 min do 15 h 14 min | Rennes i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |
| Shenzhen / Chiny | 1993 | 8516 | – | Shenzhen znajduje się w strefie czasowej China Standard Time (CST). Różnica w czasie wynosi 7 godzin. |
| Toledo / Stany Zjednoczone | 1991 | 7088 | – | Toledo znajduje się w strefie czasowej Eastern Standard Time (EST). Poznań znajduje się w strefie czasowej Central European Time (CET). Różnica w czasie wynosi 6 godzin. |
| Bolonia / Włochy | 2017 | 972 | 1383 – 1464 km / 11 h 55 min do 12 h 50 min | Bolonia i Poznań leżą w tej samej strefie czasowej: Central European Time (CET). |