Rodzina i dzieci

Według opublikowanych w 2023 r. wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 (NSPLiM 2021) w Poznaniu mieszkało 143 tys. rodzin. Było to o 13,9 tys. rodzin mniej niż podczas spisu w 2011 r. Na ogólną liczbę rodzin w Poznaniu składało się:

•  87,9 tys. małżeństw;
• 19,2 tys. związków niesformalizowanych;
• 30,9 tys. matek z dziećmi;
• 5 tys. ojców z dziećmi.

Choć niezmiennie wśród rodzin największy udział stanowiły małżeństwa, to ich liczba pomiędzy spisami zmniejszyła się o 1/5, natomiast liczba związków niesformalizowanych wzrosła ponad dwukrotnie.

W Poznaniu w 2021 r., w porównaniu ze spisem z 2011 r., liczba rodzin z dziećmi zmniejszyła się o 13% i wyniosła 95,5 tys. Stanowiły one 2/3 wszystkich rodzin. W rodzinach tych wychowywało się 140 tys. dzieci.

Podobnie jak w 2011 r., rodziny najczęściej posiadały jedno dziecko (40% rodzin) lub dwoje dzieci (26% rodzin), a znacznie rzadziej trójkę dzieci (6% rodzin) lub czwórkę i więcej dzieci (2% rodzin). Przeciętnie liczba dzieci w rodzinie wyniosła 1,47.

Według GUS-u na koniec 2023 r. w Poznaniu mieszkało 18,5 tys. dzieci w wieku żłobkowym (0–3 lata). Stanowiły one 3,4% mieszkańców miasta. Rodzice i opiekunowie dzieci do lat 3 mieli do dyspozycji łącznie 5,1 tys. miejsc zorganizowanych w 169 placówkach (żłobki, kluby dziecięce, dzienni opiekunowie). Miasto Poznań prowadziło 15 żłobków (zorganizowanych w Poznańskim Zespole Żłobków) z 1,4 tys. miejsc, a podmioty niepubliczne – 154 placówki z 3,8 tys. miejsc.

W 2023 r. z oferty poznańskich placówek opieki dla dzieci do lat 3 skorzystało łącznie 4,1 tys. dzieci. Było to o 366 dzieci mniej niż rok wcześniej.

W żłobkach prowadzonych przez Miasto Poznań liczba dzieci zmniejszyła się o 3%, a w placówkach niepublicznych o 11%. Rekrutacja do żłobków odbywała się poprzez internetowy system „Nabór”. Dostęp do opieki żłobkowej ułatwiało zróżnicowanie odpłatności w żłobkach publicznych (szczególnie dla rodzin w trudnej sytuacji) oraz dofinansowanie ponad 2 tys. miejsc w żłobkach niepublicznych. W żłobkach publicznych i niepublicznych kontynuowano proces wdrażania standardów jakości, tym razem w obszarze sytuacji codziennych, jak żywienie, odpoczynek, czynności higieniczne oraz w obszarze rodziny. Przeszkolono w tym zakresie 140 osób zatrudnionych w placówkach publicznych i niepublicznych. Zakończył się realizowany projekt dofinansowany ze środków Unii Europejskiej pn. „Wracamy na rynek pracy – aktywizacja zawodowa osób powracających lub wchodzących na rynek pracy po przerwie związanej z opieką nad dzieckiem do lat 3”, którego celem było m.in. utworzenie 360 miejsc opieki nad dziećmi świadczonej przez opiekunów dziennych. Podniesiony został standard budynków żłobków poprzez przeprowadzone remonty i modernizacje. Działania polegały m.in. na: wykonaniu modernizacji pomieszczeń (żłobki: „Żurawinka”, „Miś Uszatek”, „Czerwony Kapturek”, „Koniczynka”), przebudowie podjazdu wraz z wiatrołapem (Żłobek „Przemko”), modernizacji instalacji kanalizacyjnej i elektrycznej (Żłobek „Koniczynka”), zagospodarowaniu terenu ogrodu wraz z placem zabaw (Żłobek „Calineczka”), montażu kotła jednofunkcyjnego (Żłobek „Stokrotka”).

W czerwcu odnowiony został plac zabaw i strefa wypoczynku przy żłobku „Calineczka” na os. Pod Lipami

Źródło: UMP (fot. PIM)

Wykres 1. Miejsca w placówkach opieki nad dziećmi do lat 3 w Poznaniu

Źródło: UMP

Wykres do pobrania w XLS

Poznańskie rodziny korzystały z różnych form pomocy, w tym ze świadczeń wypłacanych przez Poznańskie Centrum Świadczeń (PCŚ) oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Część tych świadczeń skierowana była do osób o niskich dochodach. Najwięcej środków przeznaczono na świadczenie wychowawcze „500+” (wypłacane przez ZUS bez względu na wysokość osiąganych dochodów).

Świadczenia „500+” otrzymywało 101,8 tys. dzieci z poznańskich rodzin.

PCŚ przekazało rodzinom, m.in. następujące świadczenia:

• rodzinne: zasiłki rodzinne wraz z dodatkami (4,8 tys. rodzin), jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia dziecka (1 tys. rodzin), dodatek z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej (1,1 tys. rodzin), świadczenie rodzicielskie (1,1 tys. rodzin), świadczenie „Za życiem” (49 rodzin), Poznańskie świadczenie na rzecz wieloraczków (22 rodziny), Poznańskie świadczenie żłobkowe (79 rodzin);
• związane z niepełnosprawnością: świadczenie pielęgnacyjne (1,8 tys. osób), zasiłek pielęgnacyjny (7,7 tys. osób), specjalny zasiłek opiekuńczy (56 osób) zasiłek dla opiekuna (18 osób);
• związane z nauką dzieci w szkołach: stypendia (532 uczniów), zasiłki (35 uczniów), świadczenia dla uczniów z niepełnosprawnością (528 uczniów);
• alimentacyjne (1,9 tys. dzieci);
• związane z mieszkaniem: dodatki mieszkaniowe (7,6 tys. gospodarstw domowych), ryczałt na zakup opału (26,2 tys. wypłaconych ryczałtów), obniżenie czynszu (35 pozytywnie rozpatrzonych wniosków), dodatek elektryczny (1,3 tys. pozytywnie rozpatrzonych wniosków), refundacja podatku VAT dla gospodarstw domowych wykorzystujących paliwo gazowe jako główne źródło ogrzewania (0,8 tys. pozytywnie rozpatrzonych wniosków);
• dla repatriantów i członków ich rodzin (3 rodziny);
• dla posiadaczy Karty Polaka (328 osób);
• dla uchodźców – jednorazowe świadczenie pieniężne w wysokości 300 zł na osobę (3,6 tys. osób), zasiłek rodzinny (1,2 tys. dzieci), stypendium szkolne lub zasiłek dla ucznia z Ukrainy (92 osoby), świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi (4,4 tys. osób).

Ponadto ZUS wsparł poznańskie rodziny wypłacając świadczenia:

• dofinansowanie do żłobka (4,2 tys. dzieci);
• Rodzinny Kapitał Opiekuńczy (4,8 tys. dzieci);
• „Dobry Start” (58,2 tys. dzieci).

Funkcję organizatorów pieczy zastępczej pełniły Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie (MOPR) – piecza rodzinna i instytucjonalna – oraz Centrum Wspierania Rodzin „Swoboda” – piecza rodzinna.

W 2023 r. ze wsparcia całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzin zastępczych skorzystało łącznie 839 dzieci i młodzieży.

Większość z nich, podobnie jak rok wcześniej (77% wszystkich dzieci w rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej), objęta była pomocą 445 rodzin zastępczych (ponad połowa spokrewnionych). Pozostała część dzieci pozostawała pod opieką 18 całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych, spośród których 13 prowadzonych było przez Miasto. Zapewniały one łącznie 191 miejsc (w tym 37 interwencyjnych). Wszystkie całodobowe placówki spełniały wymagane ustawą standardy dotyczące liczby osób w nich przebywających (max. 14 osób). Z powodu niewystarczającej liczby miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych działających na terenie Poznania, liczba dzieci oczekujących na umieszczenie w placówce wzrosła z 57 do 96 dzieci. Blisko połowa oczekujących dzieci była w wieku 6–13 lat, a ponad 1/3 dzieci w wieku 0–5 lat. Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze opuściło 16 osób, w tym 4 powróciły do rodziny naturalnej, a 6 osób założyło własne gospodarstwo domowe. Z kolei rodziny zastępcze opuściło 99 osób, w tym 33 osiągnęły pełnoletniość, a 16 osób powróciło do rodziny naturalnej.

Miasto udzielało dzieciom umieszczonym w rodzinnej pieczy zastępczej pomocy finansowej polegającej m.in. na:

• wypłacie comiesięcznych świadczeń (642 dzieci, w tym 8 dzieci cudzoziemskich);
• wypłacie jednorazowych świadczeń na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka (19 dzieci, w tym 2 dzieci cudzoziemskich);
• sfinansowaniu kosztów utrzymania lokalu mieszkalnego dla 15 rodzin zastępczych zawodowych;
• wypłacie świadczeń 19 rodzinom pomocowym;
• dofinansowaniu do wypoczynku poza miejscem zamieszkania (7 dzieci).

Miasto pomagało w życiowym usamodzielnieniu się i integracji ze środowiskiem osobom, które po osiągnięciu pełnoletności przestały korzystać ze wsparcia instytucjonalnej czy rodzinnej pieczy zastępczej. Młodzież ta otrzymała pomoc finansową na usamodzielnienie (36 osób), dofinasowanie kontynuacji nauki (131 osób), a także pomoc na zagospodarowanie (45 osób).

W 2023 r. Miasto jako partner rozpoczęło realizację nowego projektu pn. „Wsparcie deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej w podregionie poznańskim”, który potrwa do 2029 r. Celem projektu jest zwiększenie dostępności i poszerzenie zakresu usług wspierających dzieci i młodzież przebywających w pieczy zastępczej oraz wsparcie powiatowych systemów pieczy zastępczej. Projekt jest finansowany ze środków Programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski na lata 2021–2027.

Miasto przeprowadziło kampanię społeczną dotyczącą pieczy zastępczej, na którą składała się specjalnie przygotowana strona internetowa w dwóch językach – polskim i ukraińskim, spoty oraz spotkania z ekspertami

Źródło: UMP

Wśród działań Miasta skierowanych do poznańskich rodzin wzmacniających potencjał rodziny, należy wymienić:

• funkcjonowanie Centrum Inicjatyw Rodzinnych (CIR) – w 2023 r. placówkę odwiedziło 8,1 tys. osób, w tym 1,9 tys. dzieci (o 15% więcej w porównaniu do 2022 r.); wydarzenia organizowane przez CIR były bezpłatne i otwarte dla wszystkich zainteresowanych – obejmowały działania prowadzone samodzielnie przez CIR oraz we współpracy z innymi organizacjami, w tym projekty wyłonione w otwartych konkursach ofert dla organizacji pozarządowych lub w konkursie tzw. „małych grantów”, a także odbywające się podczas „Poznańskich Dni Rodziny”; łącznie CIR zrealizowało 41 działań skierowanych do różnych grup odbiorców, m.in. dla: dzieci w wieku przedszkolnym, dzieci w wieku szkolnym, rodzin, kobiet, rodziców spodziewających się dziecka, ojców; wśród tych działań znalazł się cykl warsztatów dla rodziców „#MójWychowawczyChallenge – zrozumieć nastolatka! vol. 2”, na który CIR pozyskał grant w konkursie Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich;
• funkcjonowanie 14 placówek udzielających wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzonych przez Miasto, Centrum Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży „Klub” oraz 13 placówek (w tym świetlic socjoterapeutycznych) prowadzonych przez fundacje, stowarzyszenia oraz organizacje kościelne; z oferty placówek wsparcia dziennego skorzystało łącznie 748 osób (o 88 osób więcej niż w 2022 r.); placówki oferowały dla dzieci i młodzieży, m.in. opiekę i wychowanie, pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, zabawę i zajęcia sportowe, rozwój zainteresowań oraz ciepły posiłek, a rodzicom współpracę;
• wspieranie rodzin wielodzietnych polegające na wydawaniu kart dla rodzin wielodzietnych uprawniających do zniżek, tj.: Karty Dużej Rodziny (łącznie od początku programu wydano 109,4 tys. kart, w tym 10,1 tys. w 2023 r.), Wielkopolskiej Karty Rodziny (łącznie od początku programu wydano 26 tys. kart, w tym 463 karty w 2023 r.), Wielkopolskiej Karty Rodziny dla Obywateli Ukrainy (łącznie od początku programu wydano 1,2 tys. kart, w tym 353 karty w 2023 r.); na działaniu Rady Rodziny Dużej III kadencji oraz Pełnomocnika Prezydenta Miasta Poznania ds. Rodzin Wielodzietnych; na realizacji zadań takich jak: „Poradnictwo dla rodzin, w tym w szczególności dla rodzin wielodzietnych”, „Wsparcie rodziców samodzielnie wychowujących dzieci”, „Program Wspierania Rodzin Wieloraczków”; na wypłacie dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej (skorzystało 1,1 tys. rodzin);
• pomaganie dzieciom w poszerzaniu wiedzy, w tym bezpłatne korepetycje dla uczniów szkół podstawowych „Korki w Mieście – edukacja, wiedza i rozwój dzieci i młodzieży” i „Wielka Dogrywka z Korków”, z których łącznie skorzystało 309 dzieci z klas 4–8 oraz nowy projekt pn. „Korepetycje w Mieście – zajęcia wyrównawcze dedykowane uczniom szkół średnich – pilotaż”, z którego skorzystało 19 osób;
• prowadzenie centrum mediacji oraz organizowanie mediacji rówieśniczych w szkołach (skorzystało 114 osób);
• udzielanie wsparcia w korzystaniu z transportu miejskiego w formie  bezpłatnych przejazdów, biletów ulgowych lub specjalnych dla uprawnionych osób;
• udzielanie pomocy mieszkaniowej polegającej na preferencyjnym traktowaniu rodzin wielodzietnych (tj. powyżej 3 dzieci) i samotnych rodziców podczas tworzenia rocznych list socjalnej i mieszkaniowej lub umożliwieniu skorzystania z programów „Mieszkanie do remontu” (dla osób, które nie mogą sfinansować zakupu mieszkania kredytem hipotecznym) czy „POZnań – i zamieszkaj” (m.in. zachęcającego do założenia lub rozwoju rodziny w Poznaniu);
• organizowanie wydarzeń kulturalno-rozrywkowo-edukacyjnych integrujących poznańskie rodziny, np.: 11. edycja Poznańskich Dni Rodziny, które trwały 19 dni i obejmowały 377 wydarzeń i atrakcji; propozycje wydarzeń dla rodzin oferowały również m.in. miejskie instytucje kultury i sportu;
• przekazywanie dla nowo narodzonych dzieci „Wyprawki dla Gzubka” – wydano 973 zestawy składające się z ubranka niemowlęcego, czapki, skarpet, kocyka i kart sensorycznych;

W niedzielę 14 maja 2023 roku na Placu Wolności rozpoczęły się w Poznańskie Dni Rodziny

Źródło: UMP

• realizowanie przez MOPR (w tym wspólnie z innymi jednostkami UMP i miejskimi jednostkami organizacyjnymi (MJO) projektów, takich jak: „Poprawa dostępu do usług społecznych wspierających rodzinę i rodzinną pieczę zastępczą na terenie MOF Poznań – edycja II” (381 osób objętych pomocą), „Asystentura rodzin” (21 asystentów wsparło 552 rodziny liczące 2,3 tys. osób), Poradnictwo Specjalistyczne i Terapia (4,7 tys. porad lub konsultacji psychologicznych oraz 1,4 tys. świadczeń terapeutycznych), Poradnictwo Specjalistyczne Prawne (1,9 tys. porad), „Wolontariat z MOPR w poznańskich rodzinach” (pomocą objęto 87 osób);
• realizowanie i zakończenie projektu pn. „Wsparcie dzieci z rodzin pegeerowskich w rozwoju cyfrowym – Granty PPGR” (98 uczniów z Poznania otrzymało laptop wraz z oprogramowaniem);
• działanie dwóch Centrów Integracji Międzypokoleniowej, tj. „Dojazd” oraz utworzonego w 2023 r. – „Ławica”, oferujących wsparcie dla dzieci i młodzieży, dorosłych, seniorów, wsparcie międzypokoleniowe oraz wydarzenia międzysąsiedzkie;
• przyznanie organizacjom pozarządowym tzw. „małych grantów” na realizację działań na rzecz poznańskich rodzin w okresie świąt Bożego Narodzenia.

Z powodu przemocy w rodzinie ze świadczeń udzielanych przez MOPR skorzystało, podobnie jak w roku ubiegłym, 89 rodzin liczących 271 osób. Podejrzenie stosowania przemocy zaistniało wobec 3,2 tys. osób. Działania Miasta Poznania pomagające rodzinom doświadczającym przemocy oraz znajdującym się w sytuacjach kryzysowych polegały na:

• udzielaniu pomocy w formie poradnictwa: socjalnego (2,3 tys. osób), zawodowego i rodzinnego (455 osób), psychologicznego (464 osoby) oraz medycznego (63 osoby);
• prowadzeniu procedur „Niebieskich Kart”, którymi objętych było 649 rodzin;
• działaniu Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, który udzielił pomocy 2,9 tys. osobom doznającym przemocy w rodzinie, wśród których było 1,5 tys. kobiet, 390 dzieci oraz 972 mężczyzn;
• działaniu Miejskiego Centrum Interwencji Kryzysowej, które zapewniło m.in. schronienie i specjalistyczną pomoc: w Hostelu Drugi Dom (w ciągu roku skorzystały 24 osoby) oraz w Specjalistycznym Ośrodku Wsparcia Interwencji Kryzysowej (w ciągu roku skorzystało 69 osób); udzielało pomocy w sytuacjach kryzysowych (5 tys. interwencji) oraz prowadziło 2 infolinie: Telefon Zaufania oraz Telefon Zaufania dla Osób Uzależnionych i ich Rodzin;
• realizowaniu programów dla sprawców przemocy w rodzinie, tj. korekcyjno-edukacyjnego
  (62 osoby) oraz psychologiczno-terapeutycznego (15 osób).